پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه یا «پژوهشگاه حوزه و دانشگاه»، یکی از پژوهشگاه های مستقل و زیر نظر وزارت علوم و تحقیقات ایران است. زمینه های پژوهشی پژوهشگاه در قالب ۱۱ گروه پژوهشی سازماندهی شده است که بر بازنگری و اسلامی سازی علوم انسانی متمرکز می باشند.
تاریخچه
در پی تحولاتی که بعد از انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها به وجود آمد، زمینه‌های همکاری دو نهاد آموزشی حوزه و دانشگاه اهمیت مضاعفی یافت. جهت تحکیم پیوند میان آن دو نهاد آموزشی و استمرار ارتباط بین آنان، ستاد انقلاب فرهنگی وقت از جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم خواستار ارائه‌ی طرحی در این زمینه شد. جامعه‌ی مدرسین نیز متعاقب دریافت آن دستور، طرح تأسیس دفتر همکاری حوزه و دانشگاه را به ستاد انقلاب فرهنگی ارائه کرد.
ستاد انقلاب فرهنگی در جلسات ۱۳۶۱ شمسی خود طرح مزبور را تصویب و جهت اخذ تأییدیه به امام خمینی ارائه کرد. با تأیید طرح، تشکل فرهنگی ـ آموزشی تحت عنوان حقوقی «دفتر همکاری حوزه و دانشگاه» زیر نظر جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم در شهر قم تشکیل شد. (کار نمای پژوهشی، ۴)
در بدو امر، تعدادی از اساتید در رشته‌های خاص علوم انسانی که سابقه‌ی تحصیل و تدریس داشتند، گزینش شدند و تعدادی از فضلای حوزه‌ی علمیه‌ی قم که با علوم انسانی آشنایی داشتند، دعوت شدند و با همکاری آن دو گروه، فعالیت دفتر فوق آغاز شد. آن دو گروه زیر نظر آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، پنج کارگروه روانشناسی، جامعه‌شناسی، حقوق، علوم تربیتی و اقتصاد را تشکیل داده، به فعالیت پرداختند.
در ۱۳۶۹ ش این دفتر به صورت یکی از نهادهای رسمی همکاری با سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی درآمد. (کارنمای پژوهشی، ۴) در ۱۳۷۱ ش، این دفتر زیر نظر حجت‌الاسلام دکتر احمدی، جایگاه قانونی پیدا کرد و تلاش‌ها جهت الحاق آن به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آغاز شد (شیرخانی، ۱۷۲) و در ۱۳۷۸ ش و با حمایت‌های مقام معظم رهبری و بر اساس تلاش‌های شورای عالی حوزه‌ی علمیه‌ی قم، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر اساس مجوز شورای گسترش آموزش عالی، عنوان آن را به «پژوهشکده‌ی حوزه و دانشگاه» تغییر داد. (کارنمای پژوهشی، ۴)
در ۱۳۸۰ ش این پژوهشکده دچار تغییر و تحول شد؛ به این صورت که در آن سال طرح تبدیل پژوهشکده به پژوهشگاه تهیه شد و پس از تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و تصویب شورای گسترش مراکز آموزش عالی، به مؤسسه‌ی پژوهشی حوزه و دانشگاه و در ۱۳۸۳ از مؤسسه به «پژوهشگاه حوزه و دانشگاه» تغییر نام داد.
اهداف و ماموریت‌ها
اهداف این پژوهشکده عبارت بودند از:
- توسعه و گسترش پژوهش در زمینه‌ی تبیین دیدگاه‌های اسلامی در زمینه‌ی موضوعات و مسائل علوم انسانی
- پژوهش در زمینه‌ی مبانی علوم انسانی با توجه به دیدگاه‌های اسلامی
- همکاری پژوهشی با مؤسسات آموزشی ـ پژوهشی کشور به منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی در علوم اسلامی و انسانی
- ایجاد ارتباط و تعامل علمی ـ پژوهشی بین مدرسان و دانشگاه و حوزه در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی
- همکاری با مؤسسات آموزشی ـ پژوهشی کشور در تهیه‌ی منابع و متون دانشگاهی در رشته‌های مختلف علوم انسانی با نگرشی به منابع اسلامی و در نظر گرفتن سرفصل‌های مصوب
- همکاری با سازمان‌ها و نهادهای مسئول در تهیه‌ی منابع و متون درسی علوم انسانی
وظایف پژوهشکده برای حوزه‌های علمیه نیز این‌گونه احصا شده است:
- بررسی و شناسایی مسائل و موضوعات مطرح در قلمرو علوم انسانی و اسلامی
- انجام پژوهش‌های بنیادی ـ کاربردی و توسعه‌ای
- پژوهش در حوزه‌ی فلسفه علوم انسانی و اجتماعی به طور عام و فلسفه‌های دیگر به طور خاص
- پژوهش در قلمرو داد و ستد مناسبات دین و علوم انسانی و بررسی و نقد در این باره
- استخراج و استنباط گزاره‌ها و نظام‌های اسلامی در زمینه‌ی موضوع‌ها و مسائل علوم انسانی و اجتماعی
- نقد مکاتب و آرا و نظریه‌های مطرح در علوم انسانی و اجتماعی
- پژوهش درباره‌ی مسائل و مباحثی که ارتباط مستقیم با دین دارند.
- پژوهش درباره‌ی چگونگی بهره‌برداری از دستاوردها، شیوه‌ها و روش‌های علمی در ارتقای پژوهش‌های اجتماعی، تبیین معارف دین و عرضه‌ی راهبردهای نظری و راهکارهای عملی با توجه به فضای فرهنگی جامعه
- تهیه و تدوین معجم‌ها و دایره‌المعارف‌های مربوط به قلمرو علوم اسلامی ـ انسانی
- پیشنهاد مواد درسی و سرفصل‌های عناوین درسی در رشته‌های علوم انسانی با نگاه اسلامی
- ترجمه و نقد متون خارجی در قلمرو موضوع‌های یاد شده
- برگزاری همایش‌های علمی ـ تخصصی (شیرخانی ۷۴ ـ ۷۲) و نیز (راهنمای جامع...، ۲۲ ـ ۱۲۱)
اقدامات و فعالیت‌ها
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در حال حاضر با سه پژوهشکده «علوم اجتماعی»، «علوم رفتاری» و «علوم اسلامی» و یازده گروه پژوهشی فعالیت می‌نماید.
- پژوهشکده علوم اجتماعی شامل گروه‌های جامعه شناسی، مدیریت، اقتصاد و علوم‌سیاسی
- پژوهشکده علوم رفتاری شامل گروه‌های روانشناسی، علوم‌تربیتی، فلسفه علوم انسانی
- پژوهشکده علوم اسلامی شامل گروه‌های قرآن پژوهی، فلسفه و کلام ، تاریخ اسلام و حقوق
ریاست این پژوهشگاه با پیشنهاد شورای عالی مدیریت حوزه علمیه قم و با حکم وزیر علوم، تحقیقات و فناوری انتخاب می‌شود. (شیرخانی، ۱۷۲)
این پژوهشگاه، شش نشریه دارد که عبارتند از:
- فصلنامه‌ی علمی- پژوهشی روش شناسی علوم انسانی(حوزه و دانشگاه) به مدیرمسئولی علیرضا اعرافی و سردبیری محمد تقی ایمان
- دوفصلنامه‌ی علمی ـ پژوهشی جستارهای اقتصادی ایران به مدیرمسئولی علیرضا اعرافی و سردبیری حسن‌آقا نظری
- دوفصلنامه‌ی علمی ـ پژوهشی تربیت اسلامی به مدیرمسئولی علیرضا اعرافی و سردبیری محمد جعفر پاک‌سرشت
- دوفصلنامه‌ی علمی ـ پژوهشی مطالعات اسلام و روانشناسی به مدیرمسئولی سیدمحمد غروی‌راد و سردبیری محمد کاویانی
- دوفصلنامه‌ی علمی ـ پژوهشی اسلام و علوم اجتماعی به مدیرمسئولی محمود رجبی و سردبیری حسین بستان
- دوفصلنامه‌ی علمی ـ تخصصی اسلام و مدیریت به سردبیری محمد سعید تسلیمی
این پژوهشگاه تاکنون بالغ بر سیصد کتاب مرتبط با گروه های پژوهشی خود منتشر کرده است. در کنار آن، ده‌ها همایش و نشست تخصصی برگزار کرده است که برخی از آنها عبارتند از:
- همایش جامعه‌شناسی در ۱۳۶۸
- همایش اقتصاد در ۱۳۶۹
- همایش حقوق در ۱۳۷۰
- همایش روانشناسی در ۱۳۷۱
- همایش تعلیم و تربیت در ۱۳۷۲
- همایش مسائل کلان حوزه‌ی دین، توسعه، پول و بانکداری در ۱۳۷۳
- همایش فلسفه‌ی علوم اجتماعی در ۱۳۷۴
- همایش انسان‌شناسی در ۱۳۷۵ـ ۱۳۷۶
- همایش علوم دینی در ۱۳۷۷
- بزرگداشت هزارمین سال درگذشت ابوعلی مسکویه در ۱۳۷۹
- همایش مناسبات دین و روانشناسی در ۱۳۸۰
- همایش تأثیر «الصحیح» در سیره‌نگاری پس از انقلاب اسلامی
- همایش مناسبات دین و علوم اجتماعی در ۱۳۸۱
- همایش جوان و آرامش روان در ۱۳۸۱
- همایش جامعه‌شناسی معرفت در ۱۳۸۱
- همایش جایگاه شورای نگهبان در قانون اساسی در ۱۳۸۱
- همایش مبانی نظری و روان‌سنجی مقیاس‌های دینی در ۱۳۸۲
- همایش آسیب‌شناسی وحدت حوزه و دانشگاه در ۱۳۸۲
- و بیش از ۳۰۰ نشست علمی -تخصصی در موضوعات مختلف علوم انسانی اسلامی
علاوه بر آن، ده‌ها پایان‌نامه‌ی دانشجویی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در آن پژوهشگاه دفاع شده است.
هم اکنون در این پژوهشگاه بیش از ۵۰ عضو هیئت علمی و ۷۰ محقق با تحصیلات حوزوی و دانشگاهی مشغول به کارند. ریاست پژوهشگاه هم اکنون بر عهده‌ی حجت‌الاسلام‌و‌المسلمین نظری است.
منابع
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، مدخل "دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (پژوهشگاه حوزه و دانشگاه)"، در دسترس در پایگاه دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، بازیابی: ۲۰ مهرماه ۱۳۹۲.
- پايگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.